In december 1982 bezette een groep jongeren het voormalige Troefgebouw aan Noordeinde 2a, op zoek naar ruimte voor werk-woon-ruimtes.
Het Troefgebouw was onderdeel van het voormalige marinecomplex, en werd destijds gebruikt als ziekenboeg. Sinds enkele jaren was in het gebouw ‘de Troef’ gevestigd, een sociaal centrum dat onder andere een werklozenadviescentrum bevatte. Ook werden er avondcursussen en gespreksavonden voor jonge vrouwen georganiseerd. Leidsch Dagblad 6 januari 1982 en Leidsch Dagblad 6 januari 1982 Volgens de Leidse Courant was het centrum in het Troefgebouw ‘slecht gehuisvest’, maar de journalist vermeldde niet waarom het pand niet geschikt was. Leidse Courant 10 december 1982 In december verhuisde ‘de Troef’ daarom naar Stationsweg 32. Leidsch Dagblad 10 december 1982 Het Troefgebouw werd twee dagen later ‘bezet’ door de eerder genoemde groep jongeren.
Motivatie
Volgens het eerste krantenartikel over de bezetting hadden de krakers twee doelen. Ten eerste beweerde de journalist dat de bezettingsactie als doel had de sloop van het gebouw te voorkomen. De gemeente had ‘de Troef’ geholpen met nieuwe huisvesting, omdat ze op de plek (van het (deel)gebouw van de marine) een park wilden aanleggen. Dit was onderdeel van een groter vernieuwingsplan, dat onder andere ook de reconstructie van de Rembrandtbrug voornam. De bezetters waren, zo luidde het artikel, bang dat het met het Troefgebouw dezelfde kant op zou gaan als met Noordeinde 5, een gebouw dat in 1980 was gesloopt en waar het terrein twee jaar later nog steeds braak lag. Het krantenartikel legde uit dat de jongeren bovendien het gebouw wilden gebruiken voor woon-werk-projecten, die volgens hen niet werden ondersteund door de gemeente. Leidsch Dagblad 14 december 1982
Bezetting
‘Een twintigtal, zich bezetters noemende mensen’Het verloop van de bezetting werd in het eerste artikel ook uiteengezet. Zo schreef de journalist: ‘De voormalige ziekenboeg van het Marinecomplex werd vanmorgen door verhuisbedrijf Tipker ontruimd. De bezetters hielpen daarbij een handje. Met hun actie willen de jongeren alleen tegengaan dat het gebouw onklaar wordt gemaakt.’ Dat leverde vragen op van de gemeentelijke dienst voor het beheer van gebouwen. Een ambtenaar begreep niet waarom de bezetters überhaupt waren toegelaten tot het gebouw. Leidsch Dagblad 14 december 1982 Een woordvoerder van ‘de Troef’ reageerde de volgende dag: ‘Een twintigtal, zich bezetters noemende mensen, was plotseling in het gebouw, waarin tevens enige staf- en bestuursleden rondliepen. Wij hebben geprobeerd de bezetters ervan te weerhouden in het gebouw de nacht door te brengen.’ Leidse Courant 15 december 1982
Onderhandelingen
In de dagen na de bezetting berichtte de kranten over de onderhandelingen die volgden met het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad. Daarbij is interessant dat de meningen van verschillende partijen voortdurend veranderden. Aanvankelijk wilde het college de jongeren er in januari uitzetten. Tot die tijd mochten de jongeren blijven, mits ze zouden betalen voor gas, water en licht. In de Leidse Courant werd gelijk de volgende dag al bericht dat de bezetters dat aanbod ‘volstrekt belachelijk’ vonden.
‘Wij zijn geen krakers’De bezetters werden in de krant geciteerd: ‘Het voorstel van B en W komt erop neer dat we 2.000 gulden vooraf moeten betalen terwijl we er misschien volgende maand uit moeten. Dat is natuurlijk onzin. Het college behandelt ons als krakers, maar dat zijn we niet. We willen er werken en we hebben een paar jaar nodig om er wat van te kunnen maken. […] De gemeente helpt jongeren, die zelf initiatieven tonen, op geen enkele manier.’ Leidse Courant 15 december 1982
De jongeren distantieerden zich dus heel resoluut van ‘krakers’. De krant nam dat over en sprak (bijna) altijd over ‘bezetters’. Dit liep zelfs door in het jaar erop (Zie: Een gemeentelijk aanbod voor ‘bezetters’). Het was de wethouder van de PvdA, die aanvankelijk impliceerde dat het hier echt om krakers ging, toen hij zei: ‘Als krakers menen dat ze geen gas en licht hoeven te betalen, dan is dat net zoiets als aangehouden worden, omdat je zonder licht fiets en dan als excuus zeggen: Maar ik mag hier ook helemaal niet fietsen.’ Leidsch Dagblad 16 december 1982
Op 17 december berichtte de krant dat de bezetters een gesprek met de wethouder hadden afgedwongen: ‘De bezetters waren in grote getalen naar het stadhuis getogen omdat ze niet langer alleen maar overleg wilden voeren met ambtenaren van de gemeente, maar eerst op politiek niveau over hun plannen wilden spreken. Bordewijk reageerde in eerste instantie op het ongenode bezoek door de deur van zijn kamer voor de neus van de bezetters dicht te gooien.’ Leidsch Dagblad 17 december 1982
Toch stond een dag later in het Leidsch Dagblad dat PvdA-leden de bezetters steunden in hun voornemen om in het gebouw experimentele arbeidsprojecten op te zetten. De ledenvergadering had zich vrij onverwacht en bijna unaniem achter de jongeren geschaard. Zo werd een voorstel aangenomen dat het gebouw pas zou mogen worden gesloopt wanneer er onmiddellijk daarna daadwerkelijk met de uitvoering van de vernieuwingsplannen zou worden begonnen. Leidsch Dagblad 18 december 1982 Bovendien sprak ook de CPN zich duidelijk uit voor de bezetters: ‘Dit streven verdient serieuze aandacht en het is daarom onbegrijpelijk dat wethouder Bordewijk een gesprek met de bezetters heeft afgewezen.’ Leidsch Dagblad 20 december 1982
Wethouder Plasterk van de PvdA zou hebben gezegd: ‘De bezetters zijn bezig gedetailleerde plannen uit te werken. Ik ben erg benieuwd.’ Zelfs uit de hoek van het CDA kwam steun voor de jongeren, zo sprak een raadslid: ‘De wensen van de bezetters moeten serieus worden genomen. Dat er haast zou zijn met de sloop van het gebouw is ons nog niet duidelijk geworden.’ Deze steunbetuigingen waren in principe vrijblijvend. Alleen de kleine linkse partijen PSP, PPR, SP en CNP zeiden concreet achter de plannen van de bezetters te staan.
Daarentegen wees bijvoorbeeld de fractie van D’66 in december al resoluut een wijziging van het bestemmingsplan af. En ook de VVD-fractie gaf prioriteit aan de uitvoering van het bestemmingsplan. Leidsch Dagblad 21 december 1982
De tijd van ‘langharig werkschuw tuig’ is voorbij!
In januari 1983 verscheen een opiniestuk van journalist Leo Maat Leo Maat (GroenLinks) is tegenwoordig wethouder Ruimte en Duurzaamheid in Wassenaar in het Leidsch Dagblad, gekopt: ‘Grassprietjes en een plantaan of: werkgelegenheid’. Hierin hekelde hij de gemeente voor haar afwachtende en afwijzende houding en schreef: ‘De tijd dat jongeren “langharig werkschuw tuig” waren, hebben we definitief achter de rug. Ze willen gebruik makend van hun opleiding en creativiteit de handen uit de mouwen steken. […] Het enige wat daarvoor nodig is, is een beetje goede wil van de kant van de gemeente.’ Leidsch Dagblad 17 januari 1983
In het opiniestuk en in andere artikelen kwam een plan naar voren van de gemeente om de bezetters elders onder te brengen, in het Olgacomplex. Maat schreef dat de bezetters daar inhoudelijke en praktische bezwaren tegen hadden. ‘Maar het belangrijkste bezwaar is toch de prijs voor een vierkante meter bedrijfsruimte moet worden betaald.’
De ‘initiatiefgroep Ziekenboeg’, zoals de bezetters zich nu noemden, legde haar werkplan in januari 1983 voor aan de gemeente. Leidsch Dagblad 13 januari 1983 Aanvankelijk leek het erop dat de partijen in de gemeenteraad een verandering van het bestemmingsplan wel wilden overwegen. Toch werd in januari besloten dat de gemeente op zoek ging naar een alternatief onderkomen voor de initiatiefgroep. Leidsch Dagblad 18 januari 1983
Conclusie
Bij de bezettingsactie van het Troefgebouw toonden de lokale autoriteiten een grote mate van bereidheid om met de ‘bezetters’ te onderhandelen. Dit toonde echter tegelijkertijd de stroperigheid van zulke onderhandelingen, want deze liepen uiteindelijk nog meer dan een jaar door (Zie: Een gemeentelijk aanbod voor ‘bezetters’). In alle berichten over deze onderhandelingen worden de jongeren ‘bezetters’ genoemd en geen ‘krakers’. De jongeren hadden zich resoluut van krakers gedistantieerd door duidelijk te stellen dat ze werkgelegenheid wilde creëren. Het is opvallend dat de kranten hier zonder bezwaar in meegingen.
Hoewel het aanvankelijk leek dat de actie misschien zou leiden tot het (tijdelijk) behoud van het gebouw, kwam er toch uiteindelijk een park waar het gebouw stond. Het is de plek waar de Weddesteegkrakers de onthulling van de gedenksteen aan de geboorte van Rembrandt in 1983 met water en graffiti verstoorden (Zie: Twaalf luxe-appartementen in de Weddesteeg gekraakt). Tegenwoordig bekijkt daar een pop van Rembrandt van Rijn zijn zelfportret en waar tegenover in 1983.